Vanavond gaan de repetities van de Lebuinuscantorij voor Goede Vrijdag van start. Bij alle inspirerende initiatieven om onze planeet te beschermen blijft een feit vaststaan: de mens is best een agressieve soort. Gevaarlijk voor soortgenoten en andere soorten om zich heen en daarmee ook voor zichzelf. De mens is in staat zichzelf in de ondergang te drijven.

Voor mij op mijn bureau ligt het stuk “Wie liegt die Stadt so wüst” van Rudolf Mauersberger. Hij was cantor van de Kreuzkirche in Dresden. Onder de componistennaam bovenaan het stuk staat “Karsamstag” 1945. Mauersberger heeft de Aktion Feuersturm, die zijn prachtige stad Dresden in de nacht van 13 op 14 februari helemaal heeft verwoest, nog op zijn netvlies. Er zijn ca. 25.000 doden gevallen en minstens 30.000 gewonden. Onvoorstelbare aantallen. Er was voor de Dresdenaren geen ontkomen aan dit bommentapijt, het ongeluk dat het naziregime over Duitsland had afgeroepen. Het stuk werd op 4 augustus in de volledig uitgebrande Kreuzkirche met de overlevenden van het Dresdner Kreuzchor (een jongenskoor gesticht in de 17de eeuw) voor het eerst uitgevoerd. Het is onvoorstelbaar hoe toepasselijk de oude tekst uit Klaagliederen past bij de actuele situatie van de stad Dresden rond de tijd dat het stuk gecomponeerd is, slechts weken na het inferno.

Het stuk begint met holle klanken. Woest en leeg schetst de componist de situatie:

Wie liegt die Stadt so wüst, die voll Volks war.
Alle ihre Tore stehen öde.
Wie liegen die Steine des Heiligtums
vorn auf allen Gassen zerstreut.

Bij de volgende tekstpassage versnelt de muziek. Dresden werd gebombardeerd volgens de taktiek “vuurstorm”. Brandbommen werden in grote massa’s ongericht op de stad gegooid om nog meer bommenwerpers ernaar toe te leiden en tevens te markeren waar nog meer bommen afgeworpen moesten worden:

Er hat ein Feuer aus der Höhe
in meine Gebeine gesandt und es lassen walten.

Daarna herinnert de componist zich vroegere tijden. Dresden was het “Florenz an der Elbe”, residen,estad van August dem Starken, keurvorst van Saksen, een van de allermooiste steden van Europa. Mauersberger beweegt van een lege klank naar een innig majeur-geluid:

Ist das die Stadt,
von der man sagt,
sie sei die Allerschönste, der sich
das ganze Land freuet.

Door zijn betekenis als cultuur- en lazaretstad werd ervan uitgegaan dat Dresden bombardementen bespaard zou blijven. Veel ontheemden uit verder oostelijk gelegen gebieden hadden er een veilig heenkomen gezocht. En kijk wat de tekst van Klaagliederen zegt:

Sie hätte nicht gedacht,
daß es ihr zuletzt so gehen würde;
sie ist ja zu greulich heruntergestoßen
und hat dazu niemand, der sie tröstet.

Vervolgens wendt het stuk zich tot God en reikt letterlijk omhoog:
“Waarom wilt Gij ons zo vergeten en ons levenslang zo verlaten?” Er heerst in Dresden een situatie van godverlatenheid die alleen God zelf om kan keren.

Bringe uns, Herr, wieder zu dir,
daß wir wieder heimkommen!
Erneue unsre Tage wie vor alters.
Ach Herr, siehe an mein Elend!

Veel monumenten van Dresden, waaronder ook de Kreuzkirche, zijn al in de DDR-tijd herbouwd. Van sommige liet men de stenen als “Mahnmal” liggen, bijvoorbeeld de Frauenkirche. Die lag tot ver na de Wende in puin. Op 30 oktober 2005 werd de herbouwde kerk weer in gebruik genomen. De rillingen lopen me over de rug bij de herinnering aan de woorden van Angela Merkel, waarin ze deze plaats vrede en welzijn toewenste. In 2020 zijn we met ons gezin in de Frauenkirche geweest en hebben we een dienst meegevierd. Dat heeft grote indruk op me gemaakt. Het is een plek van levensvreugde. Voor de kerk trad een bellenblaasartiest op en speelde er muziek. De tweede afbeelding laat zien dat het leven volop is teruggekeerd in het stadsgezicht van Dresden.

Voor mij is dit stuk van Mauersberger, dat o.a. ook in de Rotterdamse Laurenskerk met enige regelmaat wordt uitgevoerd, een oproep om alert te zijn, om vertrouwen en moed te houden. Maar het benoemt ook zonder omwegen de gruwelijkheden die mensen kunnen aanrichten uit pure agressie. Het mag in deze tijd een plaats hebben in de viering van Goede Vrijdag. Het laat ons denken aan mateloze agressie die op dit moment heerst, zelfs op ons continent.

We zullen er diep induiken vanavond!

De Frauenkirche  in Dresden

De Kreuzkirche (Dresden) in 1945