Deventer is één van de oudste steden van Nederland en getuigt door een groot aantal monumenten van een rijk verleden. Verreweg het belangrijkste monument is de Grote- of Lebuinuskerk met toren. In 768 bouwde Lebuinus een kleine houten kerk. Deze kerk werd door de Saksische heidenen verwoest in 770. Lebuinus herbouwde haar in 771 en hij stierf er een jaar later. In 774 werd de kerk opnieuw verwoest maar zij werd in 776 herbouwd door Ludger.
De eerste stenen kerk werd gebouwd door Bisschop Balderik. In 1040 werd de kerk door Bernulphe verbouwd tot een romaanse basiliek. In 1235 en 1334 werd de kerk verwoest door brand. De huidige kerk werd gebouwd tussen 1450 en 1525. Het is een gotische hallenkerk. Ze is gebouwd op de funderingen van de 11e eeuwse romaanse basiliek. In het opgaande werk (vooral binnen de kerk) zijn nog belangrijke delen van deze romaanse basiliek te zien.
Inwendig, onder het verhoogde koor, bevindt zich een crypte, overwelfd door ribloze kruisgewelven, die op drie paar gebeeldhouwde zuilen rusten. De hele kerk is voorzien van kruis-, ster-, en netgewelven. De bepleistering op de wanden en peilers is, met uitzondering van de delen die van wandschilderingen voorzien waren, in 1927 en volgende jaren verwijderd.
Eind 16e eeuw werd de grote gotische toren gebouwd. Het plan om een tweede toren te bouwen is niet uitgevoerd omdat de aangebouwde Mariakerk in de weg stond. Wel is de fundering aangelegd die nu nog aanwezig is. Begin 17e eeuw is de 45 meter hoge toren bekroond met een lantaarn naar het ontwerp van de Amsterdamse bouwmeester Hendrick de Keyser ten behoeve van het aanbrengen van een nieuw klokkenspel. Dit klokkenspel is het oudste Hemony-carillon dat nog bestaat
De kerk werd in de jaren ’30 en’40 van deze eeuw inwendig gerestaureerd, terwijl de laatste grote uitwendige restauratie begin deze eeuw plaatsvond. Toen zijn ook de middeleeuwse kappen vervangen door eigentijdse kapconstructies. In de jaren ’50 en ’60 zijn de ramen vernieuwd en ook het leien dak. Thans zijn ook de gevels gerestaureerd: verweerde of gebroken natuursteenonderdelen werden vernieuwd, waarbij aanwezige smeedijzeren ankers werden vervangen door roestvrij staal. Ook de wand- en gewelfschilderingen zijn in de afgelopen jaren gerestaureerd.
Enkele afmetingen van de kerk
- Lengte van de kerk (binnenwerks): 99,10 meter
- Breedte, gemeten over de Raadskapel: 38,65 meter
- Lengte v.h. middenschip ca. 32,80 meter
- Hoogte v.d. gewelven ca. 18,00 meter
- Hoogte van de toren tot 2e omgang: 46,00 meter
- Totale hoogte van de toren: 62,50 meter
Tijdlijn
| 768 | Lebuinus meldt zich bij het Utrechtse bisdom om missiewerk te verrichten. Hem wordt een arbeidsveld aangewezen aan de IJssel (Wilp). Hij bouwt een kleine houten kerk in Deventer. |
| 770 | De kerk wordt door de Saksische heidenen verwoest. |
| 771 | Lebuinus herbouwt de kerk. |
| 772 | Lebuinus sterft. Hij wordt in zijn kerk begraven |
| 774 | Het kerkje wordt opnieuw verwoest. |
| 775 | Bisschop Alderik I zendt diaken Ludger naar Deventer. Deze herbouwt de kerk in 776. |
| 895 | Bisschop Adelbold I (866-899) uit Utrecht vestigt zich in Deventer. |
| 900-917 | Bisschop Radboud zetelt de gehele ambtsperiode in Deventer. |
| 918-976 | Bisschop Balderik. Hij keert terug naar Utrecht. De eerste stenen kerk in Deventer wordt door hem gebouwd. |
| 1040 | Bisschop Bernold (1027-1054) verbouwt de kerk tot een kolossale romaanse basiliek. De kerk is gewijd aan Maria en Lebuinus. |
| 1198-1212 | Dirk van der Are is bisschop van Utrecht. Hij laat de vervallen bisschopshof en de romaanse kerk herbouwen. Uit die tijd dateert de unieke tegelvloer op het hoogkoor. |
| 1235 | De kerk wordt voor de eerste keer door brand geteisterd. Zij wordt nu overwelfd door 6-delige gewelven. |
| 1252 | De Mariakerk wordt voor het eerst vermeld. Sindsdien is St. Lebuinus de enige patroon van de basiliek. |
| 1334 | De Lebuinuskerk wordt voor de tweede keer door brand verwoest. |
| 1450-1525 | De romaanse basiliek wordt verbouwd tot een gotische hallenkerk. Ze is gebouwd op de fundering van de romaanse kerk. Binnen de kerk zijn nog belangrijke delen van de romaanse kerk te zien (o.a. de crypte uit 1040). |
| 1454 | De romaanse torens worden afgebroken. |
| 1460 | Begin van de bouw van een nieuwe toren. |
| 1480 | Begin van de bouw van een tweede geleding van de toren. |
| 1480-1502 | Bouw van de kooromgang. |
| 1494-1499 | Bouw van de Magistraatskapel. Begin van de voltooiing van de hallenkerk: de noorder-zijbeuk wordt verbreed, verhoogd en overwelfd. Overwelving van het middenschip en het oostelijk transept worden vernieuwd. Eén en ander moet gereed geweest zijn vóór 1549. |
| 1499 | Op de 45 meter hoge toren wordt een eenvoudige kap geplaatst als tijdelijke afdekking. |
| 1559 | Deventer krijgt bisschopszetel. De Lebuinus wordt kathedraal. |
| 1570-1577 | Egidius de Monte heeft als enige bisschop in Deventer geresideerd. |
| 1580 | De Lebuinus wordt Hervormde Kerk. Alle schilderingen worden met witkalk bedekt. |
| 1613 | Henrick de Keyser bouwt een lantaarn op de toren voor een klokkenspel. Dit Hemony carillon is het oudste dat nog bestaat. |
| 1839 | Holtgräve bouwt een nieuw orgel met gebruikmaking van veel oud pijpwerk. Het kreeg 45 registers, verdeeld over 3 manualen en een zelfstandig pedaal. |
| 1905-1924 | Uitwendige restauratie. De drie evenwijdige middeleeuwse kappen worden vervangen door de huidige. |
| 1927-1952 | Inwendige restauratie. Vele schilderingen komen tevoorschijn. |
| 1942 | De heer D.L. Ankersmit schenkt de kerk een koororgel, dat gebouwd wordt door de Fa. van Leeuwen uit Leiderdorp. Het heeft 14 sprekende registers, verdeeld over 2 manualen en pedaal. Het wordt in 1950 in gebruik genomen. |
| 1950-1952 | Het carillon wordt herzien. Het heeft nu 47 klokken. |
| 1959-1970 | De ramen worden gerestaureerd. De daken worden voorzien van een nieuwe leibedekking. |
| 1987-1990 | Afronding restauratie jaren 1960, waarbij ook de gevels aan de noordkant van de romaanse dwarspanden onder handen worden genomen. Een gedeelte van de schilderingen wordt schoongemaakt en geconserveerd. |
| 1992 | Huub Kurvers brengt een nieuwe muurschildering aan naast het orgel. |
